DBC Deep Dive: Waar is de adoptie?

Dit artikel is onderdeel van de reeks #DBCDeepDives over Digital Assets en Web3 in samenwerking met Descryptor

De meest gestelde blockchain-gerelateerde vraag is ongetwijfeld hoeveel energie Bitcoin gebruikt. De op één na meest gestelde vraag is waar de adoptie van blockchain is. Het antwoord op die vraag staat centraal in dit Deep Dive-artikel.

Wat wordt er in gebruik genomen?

Terug naar de kern van Bitcoin's uitvinding, waarbij voor het eerst iets digitaals kan worden overgedragen zonder tussenkomst van een derde partij, zoals een bank, techbedrijf of de overheid. Dit was niet goed te doen totdat Satoshi Nakamoto in 2009 de broncode van Bitcoin publiceerde, waardoor het mogelijk werd digitale eigendommen te bewaren en over te dragen zonder afhankelijkheid van centrale autoriteiten. Dit is cruciaal omdat centrale partijen vaak lokaal georiënteerd zijn en onderhevig zijn aan geopolitieke invloeden, corruptie, faillissement of overname. Een wereldwijd, onafhankelijk systeem, vergelijkbaar met internet of GPS is wenselijk omdat het niet wordt gecontroleerd door een enkele entiteit. Bovendien hebben veel delen van de wereld geen goedaardige centrale autoriteiten. De technologische basis van Bitcoin, waaronder cryptografie(1) en consensusmechanismen(2), maakt dit mogelijk, en het nut ervan wordt vooral duidelijk in situaties waarin centrale partijen onbetrouwbaar zijn.

Er is niet één adoptiecurve voor crypto/blockchain

Wanneer je adoptie meetbaar probeert te maken, blijkt dat verschillende toepassingen zich op verschillende punten van de adoptiecurve bevinden. Sommige toepassingen staan nog aan het begin, terwijl anderen al verder gevorderd zijn. Er is niet één adoptiecurve voor crypto. Bij de adoptie van crypto is de totale adoptiecurve(3) eigenlijk de optelsom van veel andere curves. Adoptie is contextueel en afhankelijk van wat wordt geadopteerd. De parallel tussen de ontwikkeling van het internet en die van crypto/blockchain wordt vaak getrokken om de adoptie van deze technologieën beter te begrijpen. In 1999, bijvoorbeeld, was er al wel sprake van breedbandinternet (ADSL), maar de meeste mensen moesten nog inbellen met modems. Dit toont aan dat de betekenis van een "internetaansluiting" destijds iets heel anders was dan nu. Evenzo kan de adoptie van crypto op verschillende niveaus en op verschillende manieren plaatsvinden, afhankelijk van de context en de specifieke toepassing.

Het is goed om in ogenschouw te nemen dat zelfs bij een voortdurende opwaartse adoptiecurve er plotselinge disruptie kan ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de plotselinge disruptie van de (digitale) fotocamera door de smartphone. Van een dergelijke disruptie is bij blockchain/crypto op dit moment evenwel geen sprake.

Ontwikkeling kent meerdere fasen

Het heeft minstens een decennium geduurd voordat bepaalde internettoepassingen wijdverspreid werden ingezet of geaccepteerd. Oorspronkelijk werd bijvoorbeeld gedacht dat niemand ooit bankrekeningen zou beheren of creditcardbetalingen zou uitvoeren via het internet vanwege veiligheidsrisico's. Uiteindelijk bleek het internet zeer geschikt voor e-commerce. Dit illustreert hoe bepaalde technologieën geleidelijk aan bredere acceptatie kunnen krijgen, ondanks aanvankelijke scepsis. Beeldbellen, met Skype als een van de eerste voorbeelden, werd pas mogelijk met voldoende snel internet/breedband medio jaren ‘00. De ontwikkeling van smartphones zorgde voor een enorme versnelling in de adoptie van internetgerelateerde toepassingen, waardoor bijvoorbeeld sociale media een grote vlucht namen. Ontwikkeling van technologie zorgt voor nieuwe toepassingen, die vaak voor het grote publiek ondenkbaar zijn of als sci-fi worden beschouwd. Denk maar aan het internet in 1998. Het was niet vreemd om te stellen dat e-mail de papieren post zou vervangen. Maar om in 1998 te stellen dat onze sociale levens zich voor een groot deel op het internet zouden afspelen, werd nog niet alom geaccepteerd. Dit wordt vaak vergeten als technologieën worden beoordeeld; als op dit moment niet aan alle toekomstverwachtingen wordt voldaan, dan is dat bewijs van het mislukken ervan. Websites, e-mail, instant messaging, beeldbellen, social media, e-commerce en AI-toepassingen hadden allemaal een eigen adoptiecurve. In 1998, 2003 en 2009 waren nog niet al deze toepassingen tot volle wasdom gekomen. Maar dat betekende niet dat het internet was mislukt.

Op deze manier moeten we ook naar crypto/blockchain kijken. Een technologie die in een zeer prille fase te maken kreeg met onrealistische verwachtingen met betrekking tot de adoptie op korte / middellange termijn. De technologie bevindt zich nu, 6-7 jaar later, in een overgangsfase om volledig schaalbaar, veiliger en gebruiksvriendelijker te worden. Veel van de toepassingen die ondenkbaar lijken of worden beschouwd als sci-fi, zouden in de komende 5 jaar gerealiseerd kunnen worden.

We zitten nog in het tijdperk van de nerds

In de vroege dagen van het internet waren de meeste gebruikers de "nerds" die de eerste websites bouwden en thuis servers opzetten. Dit is vergelijkbaar met de huidige situatie van crypto, waar de meeste gebruikers zich nog in een experimentele fase bevinden. De nerds van nu gebruiken DeFi(4)-protocollen en decentrale exchanges, spelen met het Lightning-netwerk, zijn de eerste gamers die digitaal eigenaarschap krijgen over elementen van hun spellen. Zij geven niet om de gebruikerservaring die niet toegankelijk genoeg is voor het grote publiek. Dat is vaak juist onderdeel van het plezier ervan.

Verschil tussen crypto en het internet: financiële component direct op de voorgrond

Wat crypto onderscheidt van het internet is de directe aanwezigheid van de financiële component. Deze financiële component en de eerste hype cycles, met name de ICO(5)-hype van 2016-2018, brachten de technologie volop in de belangstelling van de mainstream media. De financiële speculatie van het internet vond plaats in een latere ontwikkelingsfase en culmineerde in de zogenaamde ‘Internetzeepbel’ (1997-2000). In beide gevallen liepen de verwachtingen van de technologie voor de nabije toekomst ver uiteen met de technologische realiteit. Bij crypto ontstond de hype echter eerder, doordat verhandelbare tokens een integraal onderdeel van de technologie zijn. Tijdens de internethype van de late jaren negentig gingen bedrijven naar de beurs, terwijl investeren in ICO’s gezien kan worden als (pre-)seed investeringen in startups.

Kijk naar wat er gebeurt, niet naar wat je zou willen dat er gebeurt

Een probleem met veel van de discussies rondom blockchain/crypto anno 2024 is dat het een confrontatie is van wereldbeelden. Voor- en tegenstanders van de technologie benaderen het vanuit hun eigen idealisme of wereldbeeld. Voor beide perspectieven zijn gegevens beschikbaar ter ondersteuning. Neem bijvoorbeeld het rapport van Chainalysis over crimineel gebruik van crypto (Crypto Crime Report) van januari dit jaar. Hieruit blijkt dat slechts 0,34% van het totale transactievolume in crypto gerelateerd is aan illegale activiteiten, een daling van 40% ten opzichte van 2023. Tegelijkertijd werd meer dan een miljard dollar aan crypto gebruikt voor de verspreiding en handel in CSAM (Child Sexual Abuse Material), zoals Elizabeth Warren benadrukte.

Libertair ingestelde mensen zullen aanvoeren dat decentralisatie vaak voordelig is. Anderen wijzen erop dat we in Nederland een betrouwbare overheid, stabiele munt en betrouwbare banken hebben, waardoor blockchain geen toegevoegde waarde zou hebben.

Bij het beoordelen van adoptie moeten we ons inspannen om dit niet te bekijken door de lens van persoonlijke opvattingen en idealen, en daardoor definitieve conclusies over de technologie in volle breedte te trekken. We moeten zoeken naar bewijs voor toepassingen waaruit blijkt dat crypto/blockchain beter, goedkoper en/of sneller is dan de alternatieven die beschikbaar zijn.

De eerste fundamentele voordelen zijn zichtbaar

In de nerd-fase van het internet werd duidelijk dat het internet fundamentele voordelen bood, vooral voor mensen die geografische of economische beperkingen hadden. Dat geldt ook voor crypto. Consumenten, particulieren, bedrijven, bouwers, ondernemers gaan technologie gebruiken op het moment dat die technologie beter is dan de alternatieven die ze voorhanden hebben. En als een wereldwijde onafhankelijke infrastructuur waarop je digitale bezittingen kunt vastleggen nuttiger, handiger, beter of goedkoper is dan alternatieven, dan gaat die gebruikt worden. De eerste voorbeelden daarvan zien we in de praktijk. Zo worden (USD) stablecoins(6) en Bitcoin gebruikt als middel om vermogen te behouden in landen waar de bevolking te maken heeft met hoge inflatie. Zo bracht Chainalysis in The 2024 Crypto Spring Report naar buiten dat in Turkije, een land dat al jarenlang te kampen heeft met torenhoge inflatie, 4% van het BNP wordt gebruikt voor stablecoin-aankopen.

En worden stablecoins ingezet om grensoverschrijdende handel te faciliteren. In die gevallen zijn stablecoins een sneller, goedkoper en soms ook veiliger alternatief voor cash- en wisselkantoren en/of banktransacties met hoge fees. Ook aan de kant van bedrijven gaat deze regel op; BlackRock bouwt een getokeniseerd geldmarktfonds op Ethereum omdat het een beter, goedkoper en sneller betalingsinstrument voor BlackRock is dan het traditionele bankwezen. Het verklaart overigens ook waarom JPMorgan CEO Jamie Dimon aanmerkelijk minder enthousiast is over crypto dan Larry Fink van BlackRock. ‘Zijn’ traditionele financiële dienstverlening is niet meer nodig voor het geldmarktfonds van BlackRock.

Beschikbare on-chain cijfers over adoptie

Welke cijfers worden aangevoerd om de adoptie in beeld te brengen? Vaak wordt verwezen naar het aantal wallets met een positieve balans en wordt de vergelijking gemaakt met het aantal internetgebruikers in de beginjaren van het internet. Het is echter lastig vast te stellen hoeveel wallets bij individuele personen horen. Het is aannemelijk dat veel personen en organisaties meerdere wallet-adressen hebben. Dit is een belangrijke kanttekening (zie ook pag. 16 van dit Crypto.com-rapport) bij de genoemde aantallen crypto-bezitters, die in de honderden miljoenen lopen. Ook hier is een parallel met het internet mogelijk: veel mensen gebruiken meerdere apparaten en providers om toegang te krijgen tot het internet.

Naast het aantal wallets wordt ook gekeken naar het totaal aantal transacties of gemiddeld dagelijkse of maandelijkse gebruikers van smart contract-protocollen om groei in kaart te brengen. Zo meldt Chainalysis in een recent rapport dat het aantal transacties is gestegen van ongeveer 50 miljoen in 2018 naar 300 miljoen in 2024 (maart). Het is ook mogelijk om naar specifieke gebruikersaantallen te kijken, zoals bij gaming (zie hieronder bijvoorbeeld de grafiek van het gemiddelde aantal maandelijkse gebruikers van blockchain Ronin).

Er wordt daarnaast bij financiële applicaties gekeken naar de waarde die is gealloceerd in diverse ‘DeFi’-applicaties. Die allocatie (Total Value Locked(7)) is echter ook niet omstreden als maatstaf. Zo is de TVL ook afhankelijk van de koers van crypto-activa en is het mogelijk om dezelfde activa, bijvoorbeeld Ether, te gebruiken als onderpand voor meerdere DeFi-applicaties. Daardoor wordt dezelfde waarde dus meerdere keren meegeteld in de TVL.

Tokenization van financiële producten en beleggingsinstrumenten

Nog een andere manier om te kijken naar adoptie is de lens van tokenization(8) en traditionele beleggingsinstrumenten zoals ETFs.

Verschillende soorten (financiële) activa kunnen als tokens worden weergegeven. Deze overgang vereenvoudigt niet alleen het proces van kopen, verkopen en verhandelen van deze activa, maar verhoogt ook hun toegankelijkheid voor een breder publiek, wat bijdraagt aan een meer liquide en efficiënte markt. Getokeniseerde assets beloven ook de transparantie van investeringsmarkten te verbeteren, aangezien alle transacties on-chain worden geregistreerd. Momenteel richten de meeste tokenization-projecten zich op het tokeniseren van relatief eenvoudige en stabiele financiële instrumenten, zoals de dollar en Amerikaanse staatsobligaties.

De lancering van de spot Bitcoin ETF(9) in de VS en de aanstaande spot Ether ETF maken het mogelijk om via traditionele beleggingsplatforms te investeren in deze crypto assets. Via de spot Bitcoin ETF’s is inmiddels meer dan 50 miljard USD in BTC geïnvesteerd (bron).

De conclusie wanneer wordt gekeken naar on-chain data is dat afzonderlijke maatstaven gepaard (zouden moeten) gaan met flinke disclaimers over - het gebrek aan - de precisie ervan. Tegelijkertijd is het wel goed mogelijk om via de combinatie van de verschillende gegevens een positieve trend qua gebruik/adoptie te ontwaren. Die trend wordt ondersteund door de groeiende tokenisering van financiële assets en het succes van spot Bitcoin ETFs.

Kwalitatieve factoren

Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de adoptie van blockchain, is het ook goed om enkele kwalitatieve maatstaven de revue te laten passeren. Het bestaan of de ontwikkeling van goede regelgevende kaders die de kern van de technologie in zijn waarde laten, is daarbij een belangrijke. In Europa is in 2022 het regelgevend pakket MiCA(10) aangenomen en in 2024 het anti-witwaspakket (zie de relevante Deep Dive(s)). In diverse landen in Azië was er al duidelijkheid op het regelgevend vlak en ook in VS lijken nu de eerste voorzichtige stappen te worden gezet om te komen tot een wetgevend kader.

Een andere factor is de wijze waarop wordt gekeken naar het energieverbruik voor Bitcoin mining. Tot vorig jaar werd dat in de media toch vooral als een negatief aspect van Bitcoin gepresenteerd. Diverse rapporten en artikelen in de tweede helft van 2023 van gerenommeerde instituten en media-outlets hebben bijgedragen aan een veranderende kijk op Bitcoin. KPMG, bijvoorbeeld, heeft een rapport uitgebracht waarin wordt gesteld dat Bitcoin op meerdere manieren een positieve klimaat-impact kan realiseren, zoals de bevordering van de overgang naar hernieuwbare energie, het balanceren van elektriciteitsnetten en de vermindering van methaanuitstoot.

Tot slot, afhankelijk van waar je je op de wereld bevindt, verschilt de perceptie van blockchain. In Nederland, met een goed openbaar bestuur, functionerende rechtsstaat en (financiële) instituten en een munteenheid die relatief stabiel zijn, is de eerste associatie met blockchain die van beleggingen en speculatie. In landen waar men bijvoorbeeld te kampen heeft met hoge inflatie is blockchain primair een financiële reddingsboei. En in grensstreken in Azië is de primaire lens een goedkopere, efficiëntere manier om handel te drijven.

Conclusie

In 1998 voorspelde de vooraanstaande econoom Paul Krugman dat de groei van het internet drastisch zou afnemen omdat “de meeste mensen elkaar niets te vertellen hebben.” Hij dacht dat rond 2005 de invloed van het internet op de economie niet groter zou zijn geweest dan die van het faxapparaat. Krugman zat ernaast, vooral omdat hij het internet slechts vanuit één toepassing bekeek. De vraag naar de adoptie van blockchain/crypto wordt vaak op dezelfde beperkte manier gesteld. Er is niet één adoptiecurve die het succes van blockchain kan vastleggen. Het is een klassiek geval van een vraag die eenvoudiger te stellen is dan te beantwoorden.

Op hoofdlijnen, ver uitgezoomd, kun je algemene maatstaven aanvoeren om een groeitrend te zien. Maar net als bij het aantal internetgebruikers, kun je niet op basis van één maatstaf een definitieve conclusie over de technologie als geheel trekken. Er moet ook naar kwalitatieve maatstaven en de technologische stand van zaken worden gekeken. De technologie heeft de afgelopen jaren grote sprongen gemaakt. Zo is het schaalbaarheidsvraagstuk, een belangrijke belemmering voor grootschalige adoptie, grotendeels opgelost. Maar dat betekent niet dat de technologie af is. Er moet nog flink gewerkt worden aan de beveiliging en een gebruiksvriendelijke ervaring (o.a. via account abstraction(11)) voor miljarden mensen.

We bevinden ons in de laatste fase van het nerd-tijdperk van blockchain. Hoe snel de verdere adoptie verloopt, hangt af van de vraag of en wanneer in een specifieke (geografische) context een wereldwijde onafhankelijke infrastructuur voor het vastleggen van digitale bezittingen nuttiger, handiger, beter of goedkoper is dan het bestaande alternatief. In de komende jaren zal de onderliggende infrastructuur verder volwassen worden, met nieuwe - en wellicht verrassende - toepassingen die de bestaande alternatieven overtreffen. Zelfs met de nog onvoltooide technologie van vandaag zijn de eerste fundamentele voordelen al zichtbaar voor zowel individuele burgers als het bedrijfsleven.